از خشونت تا شادی

از نظر علم روانشناسی و روانکاوانه ریشه خاص و بیقید و شرطی برای بروز خشونت در جامعه ارائه نشده است. اما با این همه ریشه ها خشونت را در سه بعد بررسی میکند: خشونت فردی، خشونت خانوادگی و خشونت اجتماعی

خشونت فردی:

خشونت فردی یعنی آن که فرد در درون خودش دچار خشونت علیه خودش میشود. تا آن جا که این خشونت به صدمه زدن به خود نیز کشیده میشود. این مسئله به صورت بیماریهای گوناگون در منظر روانپزشکان و روانشناسان شناخته میشود. اما گاه این خشونت درونی فرد به خشونت علیه دیگران در خانواده و یا اجتماع هم کشیده میشود. این که چرا فرد دچار این گونه خشونتهای درونی و فردی میشود، ریشه خاص ندارد. بلکه هر مسئله ای ممکن است باعث بوجود آمدن این خشونتها گردد.

از نظر علمی ریشه خاص این خشونتها را تنها شوکهای سنگینی میدانند که به هر دلیلی بر فرد حادث میشود. مثلاً شکست عشقی، یا فشار بیش از اندازه توسط فرد یا خانواده بر فرد وارد میکنند تا فرد پزشک شود، یا مرگ عزیزی و ...

خشونت خانوادگی:

خشونتهای خانوادگی هم از نظر روانشناسان بیشتر ریشه در خشونت فردی دارد. اما باید به این مسئله هم توجه کرد که نوع این خشونتها در مردان و زنان خانواده با هم فرق دارد. دلیل فرق داشتن ریشه این خشونتها هم در جنسیت به این دلیل است که جایگاه مسئولیتی زن، مرد، پسر، دختر، مادربزرگ، پدربزرگ و ... با هم فرق دارد. یکی از ریشه های خشونت در خانواده ها که کمتر به آن توجه نمیشود مسئله خشونت جنسی است. خشونتی که باعث درگیری در خانواده بین زن و مرد به عنوان پدر و مادر میشود و این مسئله در پیش چشم فرزندان خانواده باعث میگردد تا آنان نیز خشونت را از این طریق یاد بگیرند.

البته یکی از مسایلی که در مورد خشونت خانوادگی بیشتر به آن پرداخته میشود مسئله خشونتی است که گاه مردان علیه زنان و فرزندان انجام میدهند. البته نباید این نوع خشونت را تنها از سوی مردان دانست. اما چرایی این خشونت برمیگردد به آن که مرد وظیفه تأمین معاش زندگی خانواده را بر عهده دارد. مرد در جنگ و جدال برای تأمین معاش، با مشکلاتی مواجه میگردد که گاه سخت هستند و گاه پیچیده و مرد بایستی بتواند از پس ان مشکلات برآید. در نتیجه مردان زودتر از زنان پیر میشوند.

اما خشونت از آنجایی سرچشمه میگیرد که هر فرد انسانی ظرفیتی دارد. پر شدن ظرفیت مرد به دو شکل خود را نشان میدهد. یا کاملاً به شکل خشونتی فردی در درون مرد رسوب میکند و یا آن که با پر شدن خشونت فردی در درون مرد با تلنگری ممکن است این خشونت فوران کند. البته سنگین وظایف زندگی بر زن نیز همین تأثیر دارد اما تأثیر این سنگینی بر زنان کمتر است. البته باید توجه کنیم که این مسئله در جوامعی است (نه کشورهای پیشرفته یا عقبمانده الزاماً) زن تنها در خانه کار میکند و تمام مشکلات تأمین معاش بر دوش مرد است. این مرد است که باید برای معاش بجنگد. البته تنها مسئله معاش نیست. معمولاً در جوامعی که زن دوشادوش مرد کار میکند این سنگینی بر دوش مرد و زن تقسیم میشود و مردان دچار عصبیت کمتری میشوند اما در این وضعیت بار سنگینتری بر دوش زن حمل میشود. این بار زن وظیفه خانه داری و شغل بیرون را دارد. پس این بار نیز زن دچار آن عصبیت و خشونت میشود. البته معمولاً وقتی هم کار خانه و هم کار بیرون خانه تقسیم شود، مسلم است که شاید این عصبیتها کمتر به چشم بیاید. اما مشاهده میشود که تشکیل خانواده مسئولیتهایی را به دنبال دارد. مرد و زن وقتی هم باید برای خودشان داشته باشند تا بتوانند از زندگی لذت ببرند. اما وقتی این زمان لازم کم شود یا از بین برود مسلماً دوباره عصبیت به همراه خواهد بود.

خشونت اجتماعی:

همانطور که در مباحث قبل اشاره شد، وقتی خشونت فردی از فرد بیرون بیاید، ممکن است در حیطه خانواده بماند. اما خشونت وقتی از حیطه فردی و خانوادگی بیرون بیاید حالت اجتماعی پیدا میکند. گاه مشاهده میشود که برخی افراد خشونت خود را بدون این که از فیلتر خانواده بگذرد مستقیم آن را درون اجتماع سرریز میکنند. این امر نیز در مردان بیشتر مشاهده میشود. خشونتهای اجتماعی میتواند دلایل بسیاری داشته باشند. اما بیشتر آنان خشونتها فردی و خانوادگی است. دلایلی همچون غلیان احساسات مذهبی و ملی و قومی یکی از سرچشمه های خشونتهای اجتماعی است.

افراطگرایی که متأسفانه در منطقه خاورمیانه در حال رخ دادن است ناشی از این غلیان احساسات مذهبی است که بیشتر توسط عده ای جاهل دنبال میگردد. تا آن جا که حتی خوارج پیشین نیز این گونه عمل نمی کردند.

خشونتهای اجتماعی را در حالت کلی میتوان به دو بخش تقسیم کرد:

الف) خشونتهای فرد به فرد در اجتماع که ناشی از برخوردهای دو فرد یا چند نفر به هر دلیلی در جامعهای کوچک است. این خشونتها معمولاً ناشی از خشونتهای فردی، خشونتهای خانوادگی، ابراز هیجانات اجتماعی است. این خشونتها زودگذر هستند. هرچند شاید به کینه مبدل شوند اما خیلی زود تمام میشود و خیلی زود و راحت نیز میتوان آن را پایان داد. به عنوان مثال خشونت برای تقسیم آب در یک روستا.

ب) خشونتهای سیاسی: این دسته از خشونتها معمولاً خیلی کشدار میشوند. در پشت این خشونتهای قدرتطلبی و فزونخواهی و طمع برخی از افراد نهفته است. ریشه این خشونتها نیز در حسادت و فزونخواهی یک فرد یا چند فرد است. این خشونتها با تحریک احساسات مذهبی، قومی، قبیله ا ی و ملی شکل میگیرد. لازم به ذکر است که انقلابها و قیامهای یک ملت برای استقلال، عدالت، آزادی یا دفاع از خاک و ناموس خشونت نیست.

مجاهدتهای مردمی که به دنبال استقلال، آزادی و عدالت هستند نه تنها نوعی از خشونت نیست که اگر هم باشد خشونتی مقدس است. در واقع در این بین کسانی که روبروی این مردم آزاده قرار میگیرند خشونت را بوجود می آورند. نبایستی غیرت (نه تعصب کور) ناموسی، ملی، دینی، مذهبی و آزادگی، رشادت، دلاوری و مجاهدتهای مردمی که به خاطر خود، دیگران، جامعه، دین، ناموس و ... به دفاع پرداخته اند را خشونت دانست. آنان مجبورند که از خود دفاع کنند.

شاید در این بین بدترین نوع خشونت، خشونت سیاسی باشد. زیرا در این بین مردم بیگناه مورد خشونت قرار میگیرند. خشونتی که از نظر جمعیتی نیز گستره وسیعی پیدا خواهد کرد. خشونتی که علیرغم گستردگی، کینه جویی و شدت آن، تنها برای عده ای معدود رفاهی را پدید می آورد. عده ای که در این بین هیچ سختی و ناراحتی را متحمل نشده اند و اگر شده اند بسیار کمتر از سایر مردم است. در قرآن کریم نیز یکی از علتهای ایجاد اختلافات و کینه توزیها و در نتیجه خشونتهای فردی، خانوادگی و اجتماعی، را از خودبیخود شدن فرد میداند. به همین دلیل مسکرات را حرام اعلام میکند. (مائده آیه 91)

نویسنده: محمدمهدی اسدزاده